Sesión 27 de xaneiro: “Tipos de lingua e tipos de didáctica”. (Carlos)

Nesta sesión aprendimos a diferencia entre a L1, tamén denominada lingua inicial, lingua materna ou primeira e L2, tamén coñecida como lingua segunda. O diccionario ELE do Centro Virtual Cervantes define a lingua materna como “la primera lengua que aprende un ser humano en su infancia y que normalmente deviene su instrumento natural de pensamiento y comunicación. Con el mismo sentido también se emplea lengua nativa, y, con menor frecuencia, lengua natal. Tal como se desprende de su apelativo, suele ser la lengua de la madre, aunque también puede ser la de cualquier otra persona: padre, abuelos, niñera etc. Quienes comparten una lengua materna son considerados hablantes nativos de la lengua en cuestión, por ejemplo hispanohablantes nativos. El término lengua materna se suele emplear en contraposición a lengua extranjera o a segunda lengua”.

A L2 é a lingua que se adquire despois da lingua inicial na comunidade de falantes, como unha lingua vehicular, como lingua administrativa e como lingua do ensino. Podemos adquirir varias linguas segundas.

Pola contra, a lingua estranxeira non é nin a inicial nin a segunda. Adquírese só no contexto escolar, de xeito consciente, cunha intención clara. Non é unha lingua vehicular.

Esta apreciación inicial pareceume moi útil, xa que na vida diaria, especialmente no contexto profesional, téndese a empregar erroneamente o termo lingua segunda en lugar de lingua estranxeira, no meu caso o inglés.

Dependendo do contexto de uso, diferenciamos entre lingua habitual, que é aquela empregada por un falante na maioría dos contextos comunicativos. Interesante o feito de que non sempre a lingua inicial é a lingua habitual, por exemplo no caso dos inmigrantes. A lingua de traballo é o principal medio de comunicación nunha empresa multinacional, nun organismo internacional ou nun estado plurilingüe. Mentres que a lingua vehicular, ou lingua franca, é aquela que serve de medio de comunicación entre falantes de linguas diferentes.

Na última parte da sesión prestamos atención ó repertorio lingüístico, como conxunto de elementos lingüísticos coñecidos por un falante ou unha comunidade de falantes (fonemas, palabras, construcións, rexistros e variedades lingüísticas). Considero especialmente importante o feito de que un profesor debe enriquecer o repertorio lingüístico dos alumnos, para que dominen diferentes tipos de rexistros e poidan adaptarse a diferentes situacións comunicativas. Na miña experiencia como estudiante de inglés considero que os profesores non o tiñan en conta.

Analizamos tamén a diferencia entre comunidade lingüística e comunidade de lingua, conceptos novos para min. O primeiro concepto fai referencia a unha comunidade de falantes que partillan un mesmo repertorio lingüístico de base (común), mentres que o segundo fai referencia a unha comunidade de falantes que partillan o coñecemento e uso dunha mesma lingua ou variedade lingüstica.

Por último prestamos atención ás diferentes didácticas e subdidácticas vinculadas ós diferentes contextos de adquisición. O profesor comentounos o grande erro que cometen algúns docentes nativos cando empregan a didáctica “English as Mother Tongue” con nenos españois e manifestou a importancia de empregar o tipo de didáctica axeitada en función do alumnado ou do tipo de curso. Como docente de inglés, interésanme a ESL (English as a Second Language), a EFL (English as a Foreign Language), English for young learners e a ESP (English for Specific Purposes).

Sesión 27 de xaneiro. Actividade 1: “Diferencias e semellanzas entre a lingua materna e a lingua estranxeira” (Carlos)

Esta sesión deu comezo cunha actividade colaborativa que realizamos en grupos de catro persoas, a cal consistiu en enumerar as diferencias e semellanzas entre a lingua materna e a lingua estranxeira. Este tipo de actividades fomentan a aprendizaxe e o respeto entre os diversos membros do grupo. Na miña opinión, canta máis diversidade de opinión aparece no grupo, máis enriquecedora resulta a actividade.

Como diferencias, destacamos o nivel de fluidez nunha ou outra lingua, a metodoloxía para ensinala, as diferentes estructuras (gramaticais, de léxico, fonéticas… de feito canto máis afastadas están dúas linguas máis diferencias deste tipo imos atopar), a diferente frecuencia de uso (aínda que non sempre a lingua materna se emprega máis  que a estranxeira, dependerá do contexto no que nos desenvolvamos), un contexto diferente (a materna adquírese de xeito informal e a estranxeira formalmente), o grao de exposición e a cultura; tamén fixemos referencia a que a linguaxe xestual varía dunha lingua a outra. Todas estas diferencias deron lugar a un interesante debate na aula no que tamén tivemos a oportunidade de describir as nosas propias experiencias persoais como falantes de diferentes linguas.

Entre as similitudes, destacamos que ámbalas dúas linguas contan coas súas propias estructuras gramaticais, vocabulario propio e un sistema fonético e fonolóxico; podemos desenvolver as catro destrezas (ler, escribir, escoitar, falar) e ademais podemos ter máis dunha lingua estranxeira e máis dunha lingua materna.

Esta actividade resultou moi interesante como introducción ó tema “Tipos de lingua e tipos de didáctica” que despois Carlos explicou na aula.

Sesión 25 de xaneiro. Actividades 1 e 2. (Carlos)

Nesta primeira sesión fixemos dúas actividades de tipo colaborativo. A primeira consistiu nunha actividade pirámide (debate) para decidir cal dos seguintes contidos é o máis importante na función docente:

-Situacións de ensino das linguas estranxeiras: contextos (adquisición e uso); didáctica, repertorio lingüístico.

-Variables na situación do ensino das linguas estranxeiras: a lingua estranxeira a idades precoces; na Formación Profesional; no Ensino Secundario; nas EOIs; a seniors; o castelán como LE.

-Marco metodolóxico; o MCER, o enfoque comunicativo, o enfoque por tarefas e outras metodoloxías relacionadas.

-Lexislación educativa e aprendizaxe de linguas estranxeiras no ensino secundario: cambios impostos pola LOMCE.

-Planificar e programar. Aspectos xerais: a unidade didáctica e a programación do departamento.

En parellas concluímos que o punto máis importante era o das variables na situación do ensino das linguas estranxeiras, xa que determina como facemos a programación, a metodoloxía, o contexto e a avaliación. De tódolos xeitos, despois de contrastar a nosa opinión coa doutras parellas, concluímos que o punto máis importante era planificar e programar, xa que contempla as variables, a lexislación e a metodoloxía. O resto da clase tamén chegou á mesma conclusión. Nembargantes somos conscientes de que na vida real en moitos casos as programacións deixanse de lado e tampouco están debidamente actualizadas. Esta actividade foi moi útil para reflexionar sobre os contidos e serviu para encauzar o intercambio de ideas, de forma que todas expresamos a nosa opinión e chegamos a unha conclusión colectiva, que coincidiu coa de anos anteriores.

A segunda actividade colaborativa fixémola en grupos de 4 persoas. Consistiu en elaborar catro preguntas do tipo “Que” “Cando” “Como” “Onde” “Por que” relativas ó portfolio ou a materia. Cada grupo facía unha pregunta a outro grupo, e, no caso de non acertar, este pasaba a pregunta a outro grupo. O resultado acadado foi excelente, xa que tódolos grupos acertamos as preguntas no primeiro intento.

As preguntas elaboradas polo meu grupo foron as seguintes:

-Que etiquetas deben aparecer no portfolio? (Dosier e Diario)

-Cando é a data límite para ter rematado o portfolio? (16 de marzo)

-Como comentaremos preferiblemente as entradas dos portfolios das nosas compañeiras? (A través de Faitic)

-Onde temos que pór o enlace do noso portfolio? (No formulario de Google)

-Por que se recomenda actualizar o portfolio cada semana? (Para que o profesor poida ver o progreso do alumno)

Valoro esta actividade de forma positiva, xa que serviu para que revisásemos os contidos dunha forma amena.

Sesión 25 de xaneiro (Carlos)

Esta primeira clase con Carlos consistiu nunha introducción á materia “Didáctica da Ensinanza das Linguas Estranxeiras”. O profesor explicounos que esta materia vai ser impartida por catro profesores e entre os obxectivos da materia destacan os de ofrecer ó profesorado a formación pedagóxica e didáctica esixida pola lexislación actual, ademais de coñecer os contidos curriculares, elaborar e programar unidades didácticas, buscar e deseñar actividades que fomenten a competencia comunicativa, adquirir estratexias para traballar atendendo á diversidade e dominar habilidades para que o proceso de ensino aprendizaxe se desenvolva no marco da educación en valores.

Os ambientes de aprendizaxe serán tanto presenciais como virtuais, incluíndo exposicións, debates e actividades colaborativas. Cada alumno deberá crear un portfolio, en forma de blog, no que irá reflexionando sobre os contidos da materia. É importante que se actualice regularmente para que o profesor poida observar o progreso do alumno. O portfolio deberá incluir as etiquetas “Dosier” e “Diario”. No dosier inseriranse as actividades de aula e os traballos autónomos. No diario incluiranse os resumos das aulas ou actividades, as reflexións sobre o contido do programa, as opinións sobre a avaliación etc.

Respecto á avaliación, o profesor comentounos que cada profesor emitirá unha nota sobre 10 e as notas serán ponderadas segundo o número de horas de cada profesor.

Para a avaliación do blog empregaráse unha grella de avaliación que contemplará os seguintes criterios: navegación, estruturación, presentación, dosier, diario, orixinalidade, calidade lingüística, responsabilidade coas aprendizaxes e participación. O profesor comentou que se terá en conta o realizar comentarios sobre as entradas dos blogs das nosas compañeiras, preferiblemente a través de Faitic. Isto nos dará a posibilidade de reflexionar sobre as opinións expresadas por outras compañeiras.

Na clase tamén tivemos a oportunidade de presentarnos, explicando cal era a nosa titulación, a nosa lingua de traballo e se tiñamos ou non formación en Didáctica. Chamoume a atención que a maior parte de nós non tivese formación específica en Didáctica, aínda que si tivesemos experiencia docente.

Espero que nesta materia aprendamos moitas estratexias para poder aplicar nas aulas nun futuro próximo. 

TEMA 8: “As linguas estranxeiras como fenómeno global: experiencias educativas non-europeas”

A búsqueda do método ideal na ensinanza de segundas linguas e de linguas estranxeiras foi unha constante durante a maior parte da historia da metodoloxía, o que derivou nunha proliferación dun gran número de métodos, algúns de orixe europea e outros procedentes dos Estados Unidos.

O método gramática-traducción (Método Prusiano) procede de Alemania. Considera que a lingua escrita é máis pura que a falada. Baséase na traducción de textos. Segundo este método, unha persoa cun nivel alto nunha lingua sería capaz de traducir. Aprender unha lingua representaba un pracer intelectual. A aprendizaxe da gramática é deductiva e as clases impartíanse na lingua materna, sendo o profesor o principal protagonista do proceso ensinanza-aprendizaxe.

O método natural (Método de Gouin) xurde en Boston (Estados Unidos) como resposta ó anterior e baséase na convicción de que o proceso de aprendizaxe dunha segunda lingua é similar ó proceso de adquisición da primeira lingua. Céntrase na interacción oral combinando preguntas e respostas dunha forma natural. A pronunciación representa o primeiro pilar e emprégase a música e a mímica para aprender vocabulario.

O método directo desenvolveuse en Francia e en Alemania a partir do método natural. Na clase só se emprega a lingua meta, ensínase vocabulario e estructuras de uso cotidiano, a gramática ensínase de xeito inductivo, ensínase a destreza de escoitar, non se traduce e introdúcense oralmente novos contidos de ensinanza. O profesor actúa como un actor de teatro e non se emprega o libro de texto.

O método oral naceu no Reino Unido como continuación ó método directo. Pon énfasis na lingua oral e emprega a lingua meta nas clases, contextualizándoa nunha situación determinada.

O método audiolingüe (Método Fries) procede dos Estados Unidos e consiste na concreción didáctica da lingüística estructural e a análise contrastiva, en canto á concepción da lingua, e do conductismo, en canto á teoría da aprendizaxe. Considera á lingua un sistema de estructuras, compara as linguas, enfatiza o aspecto oral da lingua, a comunicación representa a función esencial da linguaxe e apréndese en base á repetición. Os materiais adoitan ser audiovisuais.

O método comunicativo pretende capacitar ó estudiante para unha comunicación real, tanto na parte oral como na escrita, cos falantes da lingua estranxeira. Empréganse textos, materiais auténticos, grabacións e actividades que tentan imitar con fidelidade a realidade fóra da aula.

O método da resposta física total (Método Asher) fundouse nos anos 70 en Estados Unidos cando predominaba a gramática chomskiana. Confía en que o ser humano ten a capacidade innata para aprender unha lingua. Combina a fala coa acción e propón ensinar a lingua a través da actividade física. Baséase no principio de que primeiro se entende e despois se produce.

O método do silencio foi desenvolvido polo exipcio Gattegno en 1972. Aplicou na ensinanza das linguas o emprego de regletas de colores elaboradas por Cuisenaire. Mediante este método o estudiante descubre ou crea o que ten que aprender, sendo o protagonista do proceso de aprendizaxe, o cal constitúe un reto persoal. O vocabulario é fundamental e dende o principio trabállase a pronunciación. O profesor queda relegado a un segundo plano.

A suxestopedia foi proposta polo búlgaro Lozanov. Baséase no principio de que a aprendizaxe é máis efectiva para o estudiante cando ten lugar a través da suxestión, cando se atopa relaxado e con baixa ansiedade. Préstaselle atención ó ambiente para que o alumno estea relaxado e tranquilo. As actividades da aula adoitan ser diálogos e lecturas dramatizadas. Evítase a corrección inmediata de erros. A música e o ritmo son fundamentais. O curso dura 30 días e consta de 10 unidades.

O enfoque por tarefas procede dos Estados Unidos e do Reino Unido. Foi creado por N. Prabhu. É a proposta dun programa de aprendizaxe da lingua no que as unidades consisten en actividades de uso da lingua e non en estructuras sintácticas ou en nocións e funcións. O seu obxectivo consiste en fomentar a aprendizaxe mediante o emprego real da lingua na aula. O alumnado é moi activo, mentres que o profesor monitoriza. As tarefas de clase teñen como obxectivo final un proxecto.

Na miña opinión tódolos métodos teñen aspectos positivos e o ideal sería combinalos de forma consensuada dependendo do nivel. Por exemplo, o método gramática-traducción dá importancia ó vocabulario e á comparación entre linguas. O método natural é moi útil, xa que presta atención á pronunciación, corrixe os erros de forma inmediata e desenvolve a expresión oral. O método directo resulta útil para os alumnos de nivel principiante. O método oral paréceme útil porque se aproxima ó contexto real. Unha das vantaxes do método audiolingüe é a de mellorar a pronunciación mediante exercicios repetitivos. O método comunicativo capacita ó alumno para unha comunicación real, sendo tamén de gran utilidade. Na ensinanza infantil é idóneo o método de resposta física total, xa que desenvolve a habilidade motora dos nenos mentres aprenden. O método do silencio paréceme útil para mellorar a pronunciación e para darlle ó alumno un papel protagonista. A suxestopedia paréceme o máis innovador de todos, xa que lle dá importancia ó entorno prestando atención en crear unha atmósfera de armonía contribuíndo a aumentar a motivación do alumno. Por último o enfoque por tarefas paréceme útil para fomentar o traballo interdisciplinar en grupo, así como o traballo autónomo.

TEMA 7: “O ensino-aprendizaxe de linguas estranxeiras en países da nosa contorna”

España é un dos países europeos nos que se empeza a ensinar as linguas estranxeiras a unha idade máis temprana, aínda que o xeito de empezar a estudiar antes unha lingua estranxeira non implica que a aprendizaxe sexa máis efectiva. Na meirande parte dos países europeos o inglés é a primeira lingua estranxeira de estudio. Os países máis competentes lingüísticamente son Suecia, Bélxica e Holanda.

Segundo o Estudio Europeo de Competencia Lingüística (EECL) os resultados de España na comprensión oral do inglés son moi malos, mentres que na comprensión lectora e na expresión escrita os resultados son mellores.

Na segunda lingua estranxeira (francés) os resultados son considerablemente máis positivos, probablemente pola proximidade co castelán.

Segundo o informe Eurydice, España é un dos países onde máis se estudia inglés.

Segundo o informe Eurostat, nos países escandinavos é onde máis linguas estranxeiras se falan.

Segundo o Eurobarómetro, o inglés é o idioma estranxeiro máis falado en 19 países da Unión Europea e só o 12% dos españois entende as noticias en inglés.

Finlandia destaca por contar cun sistema educativo de calidade. Teñen unha media de 18 alumnos por clase e o curriculum é nacional. Predomina a educación pública (o 98% das escolas son públicas). É un dos países líderes do Informe Pisa, aínda que nos anos 80 a situación era completamente diferente. Nese período Finlandia sufriu unha recesión económica aguda e foi a partir dese momento cando o goberno decidiu facer un investimento en educación, investigación e tecnoloxía. Os resultados comezaron a mellorar a partir dos anos 90. Hai unha serie de aspectos do sistema educativo finlandés que se poderían adaptar ó sistema educativo español, por exemplo:

-Reducir o número máximo de alumnos a 20 por clase

-Contar con profesorado de apoio (19%)

-Sesións de 45 minutos aumentando o número de descansos

-Clases de apoio para os pais para axudar ós fillos cos deberes

A nivel social, debería existir unha proba de acceso a Maxisterio, de carácter vocacional e de coñecemento, así como unha reducción do número de prazas nesta carreira. Os profesores deberían cursar obligatoriamente un Master de Profesorado cun 70% de prácticas docentes. Os pais deberían ter acceso a unha plataforma informática para poder comunicarse co profesorado. Deberían darse facilidades laborais para que os pais puidesen asistir ás reunións cos titores e deberían ampliarse os permisos de paternidade.

No referente ós cambios estructurais dos centros, debería existir unha gratuidade de comedor, transporte e material escolar. A contratación debería ser directa, eliminando o sistema de oposición. As tareas burocráticas dos profesores deberían reducirse e o profesorado debería participar nas reformas educativas.

Se se aplicasen todas estas modificacións, o rendemento académico dos nosos alumnos sería mellor e aumentaría o nivel de calidade no ensino.